1. Tên di tích: Lò Gạch
2. Loại di tích: Lịch sử văn hóa
3. Quyết định: Đã được UBND Tỉnh Quảng Nam xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh theo quyết định Số: 440/QĐ-UB ngày 15/02/2005.
4. Địa chỉ di tích: Thôn Hòa Giang, Xã Điện Trung, Thị xã Điện Bàn.
5. Tóm lược thông tin về di tích:
Di tích Lò Gạch thuộc thôn Hòa Giang, xã Điện Trung, thị xã Điện Bàn, Tỉnh Quảng Nam, có diện tích bảo vệ là 440m2.
Nhằm chiếm lại vùng đất đã bị giải phóng trong Đồng Khởi 1968 và truy quét lực lượng cách mạng trụ bám tại Điện Trung ( vùng Gò Nổi nói chung ), ngày 6/2/1968 ( tức ngày 9/1/Mậu Thân ) lính Mỹ tập trung lực lượng thủy quân lục chiến, có không quân yểm trợ đánh sâu theo 3 hướng chính:
- Từ dốc Kiểm Cường qua cánh đồng Bàn Lãnh
- Từ nhà Giảng ra cánh đồng thôn 4 (Tân Bình)
- Ngõ Hàng Thị xã, Bàu Ngang lên Tân Bình 3
Khi bộ binh Mỹ tràn đến địa phận xã Điện Trung thì chạm phải tuyến phòng ngự dọc theo Bàu Ngang (ranh giới thôn Bàn Lãnh và Trường Giang, dài khoảng 1 km) của bộ đội địa phương và du kích quân giải phóng. Bị đánh chận lại, lực lượng bộ binh Mỹ triển khai hình cánh cung vây kín dọc Bàu, đồng thời gọi hỏa lực và không quân yểm trợ pháo xuống Trường Giang. Máy bay cứ quầng đi quầng lại trên bầu trời, lúc cao, lúc thấp, gió bụi mịt mù. Pháo từ các hướng: Trà Kiệu, Hòn Bằng, An Hòa, Bồ Bồ…bắn tấp nập không ngớt. Bom nổ chậm, bom hẹn giờ, bom bi…rải thảm liên tục suốt 2 ngày đêm. Thấy lực lượng không cân sức và sợ dân bị liên lụy, nên sau 2 ngày chiến đấu, vào đêm ngày 8 bộ đội du kích rút quân qua sông Thu Bồn.
15 giờ chiều ngày 9/02/1968 (tức ngày 12 tháng Giêng) bộ binh Mỹ tràn qua Bàu Ngang vào Trường Giang. Đi đến đâu lính Mỹ la hét, bắn phá đến đó, gặp ai cũng nghi là Việt Cộng, dù ở trong nhà hay ngoài đường đều bị bắt hết.
16 người dân bị bắt đến lò gạch nhà ông Đỗ Nên, ở phía Nam Bàu Ngang, thôn Trường Giang, lính Mỹ bắt họ ngồi theo hàng ngang và dùng súng tiểu liên, lựu đạn và lưỡi lê cứ thế bắn xả, chém xả vào 16 người dân vô tội.
Ngoài những người chết tập trung tại Lò gạch còn có một vài người dân Trường Giang bị bắn ngay ở tại nhà. Ông Lâm Quang Tơ bị bom làm sập hầm, khi anh em và con ông đang đào bới đất đem được ông lên thì ông đã bất tỉnh. Do nhà bị sập nên họ phải đem ông Tơ qua nhà bà Nhẫm nằm đỡ, lúc đó lính Mỹ kéo vào Trường Giang ngày càng đông, mọi người lo kiếm đường chạy nên ông Tơ nằm đó trong tình trạng nguy kịch không có người chăm sóc. 15h30 lính Mỹ kéo đến nhà bà Nhẫm, bồng ông Tơ ném xuống hầm chìm, rồi tung lựu đạn xuống. Sau tiến nổ xé trời, ông Tơ cháy chết cháy đen.
Tại hầm nhà ông Thi San, lính Mỹ đã bắn chết ông Thi Văn Luân, và ông Thi San. Trận càn đi qua, 18 mạng người không còn nữa, họ là những người dân chất phác, quanh năm họ sống với bãi dâu, ruộng lúa, đầu đội trời, chân ngập ngụa dưới bùn sâu. Vậy mà, họ đã chết, một cái chết bi thảm đớn đau. Hằng năm đến ngày này thôn Trường Giang khói hương quyện cả góc trời để tưởng nhớ người đã khuất…