1. Tên di tích: Lăng mộ chí sĩ Hoàng Diệu.
2. Loại công trình: Lăng mộ.
3. Loại di tích: Lịch sử - văn hóa.
4. Quyết định: Đã được Bộ Văn hóa thông tin xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia theo Quyết định số: 152-VH/QĐ, ngày 25 tháng 01 năm 1994.
5. Địa chỉ di tích: Thôn Xuân Đài (nay là thôn Xuân Kỳ), xã Điện Quang, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.
6. Tóm lược thông tin về di tích
Hoàng Diệu tên thật là Hoàng Kim Tích, tự là Quang Viễn, hiệu Tỉnh Trai. Ông sinh ngày 10 tháng 2 năm Kỷ Sửu (tức ngày 5-3-1829) trong một gia đình có truyền thống nho giáo tại làng Xuân Đài, huyện Diên Phước, tỉnh Quảng Nam (nay là Thôn Xuân Đài, Xã Điện Quang, Thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam). Sử chép rằng gia đình Hoàng Diệu có một người đỗ phó bảng, ba người đỗ cử nhân, hai người tú tài trong các kỳ thi dưới thời vua Tự Đức.
Thuở nhỏ, ông rất thông minh, có tài văn học, đỗ Cử nhân năm Mậu Thân (1848) khi tròn 20 tuổi, đỗ Phó bảng năm 25 tuổi (Qúy Sửu 1853). Năm 1851 vua Tự Đức bổ nhiệm ông làm Tri phủ Tuy Phước, rồi Tri phủ Tuy Viễn (Bình Định), Tri phủ huyện Đa Phúc (Phúc Yên), rồi thăng án sát tỉnh Nam Định, Bố chính tỉnh Bắc Ninh. Năm 1873, ông được thăng chức Tham tri bộ Hình, rồi Tham tri bộ Lại kiêm Đô sát viện, sung Cơ mật đại thần. Năm 1878, ông lại được thăng Tổng đốc An Tĩnh (Nghệ An - Hà Tĩnh). Cũng năm này, ông còn được cử làm Phó toàn quyền của Việt Nam đàm phán với Tây Ban Nha về việc thương mại của Tây Ban Nha ở Việt Nam. Năm 1879, ông làm Thượng thư bộ Binh. Năm 1880, được bổ làm Tổng đốc Hà Ninh (Hà Nội - Ninh Bình). Chính sự kiện này đã đưa ông trở thành nhân vật lịch sử sáng chói, là người tuẫn tiết khi Hà thành thất thủ lần thứ hai (1882) bên cạnh Nguyễn Tri Phương, người đã tử tiết cùng thành Hà Nội thất thủ lần thứ nhất (1873).
Hoàng Diệu mất nhưng tinh thần và khí phách Hoàng Diệu vẫn sống cùng nhân sĩ và dân chúng Hà Nội, giúp người Hà Nội sức mạnh để sống và chiến đấu. Hoàng Diệu trở thành biểu tượng bất tử của tinh thần chống Pháp của người Hà Nội, của cả dân tộc Việt Nam trong những ngày đau thương, tang tóc ấy.
Tấm gương bất diệt của Hoàng Diệu và tinh thần chiến đấu dũng cảm, sáng tạo của nhân dân Hà Nội từ những năm đầu của chính quyền thực dân, đã chuẩn bị cho những cao trào cách mạng trong thế kỷ XX ở Hà Nội và toàn quốc. Năm 1946, 63 năm sau ngày tuẫn tiết của Hoàng Diệu, thực dân Pháp lại một lần nữa đánh chiếm Hà Nội. Thanh niên thủ đô với tinh thần Hoàng Diệu “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, đem xương máu bảo vệ Tổ quốc và bảo vệ Hà Nội, bảo vệ thành phố được mang thêm một tên danh dự nữa là thành Hoàng Diệu. Hoàng Diệu đã trở thành biểu tượng bất tử về tinh thần chống Pháp xâm lược của người Hà Nội.
Ngôi mộ Tổng đốc Hoàng Diệu hơn 100 năm qua tại làng Xuân Đài, xã Điện Quang được nhân dân và gia tộc giữ gìn tôn tạo. Năm 1982, Sở Văn hóa thông tin QNĐN đã tiến hành xây dựng lại ngôi mộ. Song, do di tích nằm ở vùng trũng lụt, chưa được xây dựng kiên cố nên lăng mộ bị xuống cấp nghiêm trọng. Trước tình hình đó, tháng 4/1998, Bộ Văn hóa Thông tin, UBND thành phố Hà Nội, tỉnh Quảng Nam, thị xã Điện Bàn, xã Điện Quang, gia tộc đã đầu tư 300 triệu trùng tu xây dựng lại khang trang, bề thế. Khuôn viên rộng rãi, hệ thống cây xanh được trồng và chăm sóc thường xuyên, thoáng mát, là nơi tổ chức nhiều hoạt động giáo dục truyền thống cho tuổi trẻ hôm nay và mai sau.
Được vinh dự sinh ra và lớn lên trên quê hương nhà chí sỹ yêu nước Hoàng Diệu, Tuổi trẻ Điện Bàn nguyện đem hết tâm huyết, trí tuệ, tài năng phấn đấu học tập, rèn luyện, lập thân lập nghiệp để không phụ tấm lòng người anh hùng dân tộc, người con trung hiếu vẹn toàn.